به نظر شما تصویر زیر چی می خواد به ما بگه؟ اصلاً این تصویر چیه؟ به نظر یه نقاشی انتزاعیه که یه هنرمند تازه کار کشیده. شایدم یه عکسه که اتفاقی گرفته شده. محو و پراکنده. انگار یه نفر در حال حرکت، دستش رفته روی دکمه دوربین و ... کلیک! یه عکس تصادفی!

اما نه! این تصویری از یه رویا در مرحله ای از خوابه، یا بهتر بگیم ردی از تصویر خواب دیدن یک فرد مورد آزمایش در آزمایشگاه مطالعات عصب شناسی خواب، که توسط دکتر جک گالانت و تیم تحقیقاتی اش بازسازی و منتشر شده.

شاید تو دنیای پیشرفته ی امروز، تنها حریم خصوصی من و شما، رؤیاهامون باشند.  از صبح که از خواب بیدار می شیم تا شب که دوباره می خوابیم، مدام در معرض دوربینهاییم. دوربین های کنترل ترافیک، مداربسته فروشگا ه های بزرگ و کوچیک و دهها جور دوربین ریز و درشت دیگه. تازه این غیر از دوربین های تلفن همراهمونه که هر لحظه، شخصی ترین لحظات زندگیمونو ثبت میکنن. می بینید؟ انگار دیگه فقط رؤیاهای توی خوابمون، مال خود خودمونن. البته بهتر بگیم بودن. چون تکنولوژی بالاخره رؤیاهای ما رو هم برای دیگران قابل دسترس می کنه. تصور ترسناکی به نظر میاد، اما در آینده به نوعی به حقیقت تبدیل میشه.

شاید این ابزار در آینده بتونه به ما کمک کنه تا با فیلمبرداری از رؤیاهامون، معمای خواب رو بیشتر درک کنیم. شاید یه روزی بتونیم بفهمیم معنای خواب دیدن واقعاً چیه.

اگه می پرسید این تصویر، دقیقاً همون رؤیاییه که یه نفر تو خواب دیده؟ در پاسخ باید گفت: خیر! این فقط بازسازی یه فریم از فیلمیه که تو مغز ما به نمایش درمی آد.

اما یک سوال؟ اصلاً چرا ما می خوابیم؟ تصور همه اینه که می خوابیم تا برا شروع یه روز دیگه انرژی داشته باشیم. این حرف، شاید خیلی هم غلط نباشه اما بیشتر مربوط به بازارایی جسم ماست. در حالی که موقع خواب، مغز ما نمی خوابه. در واقع وقتی که ما خوابیم، تازه کارهای مهم مغز شروع میشه.  حرکات سریع چشم و قرار گرفتن بدن در بیحرکت ترین حالت ممکن از خصوصیات مرحله ای از خوابه که حین اون، ما می بینیم (که اصطلاحاً بهش REM گفته میشه( .

 اگه تو این مرحله، بدنمون دچار حرکت یا تنشی بشه، احتمالا به نوعی اختلال خواب دچار شدیم. پس بدن ما در فلج کامله و آستانه ی تحریک حسیمون، در بالاترین حد ممکنش قرار گرفته، و با این حال مغز در پویایی کامله.

این نوار مغزی و تصویربرداری کاردی مغز یک فرد مورد مطالعه موقع خواب دیدنه.  می بینید که چه امواجی ثبت شده و چقدر کارکرد مغز در این مرحله از خواب شبیه بیداریه؟!

ولی خب، مغز الان در حال چه کاریه؟ جواب این سؤال خیلی مفصله. مغز ما شبیه یه کتابخونه ی بزرگ و درهم و برهمه؛ یه کتابدار لازمه تا کتابهایی که هر روز وارد این کتابخونه میشن رو کدگذاری کنه و هر کدوم تو جای مشخصی بذاره. گاهی هم قفسه ها رو گردگیری کنه یا کتابهای کهن رو ببره به قفسه های دورتر.

بخش مهمی از این کار تو مغز ما موقع خواب انجام میشه. جواب سؤالِ مهم « رؤیاهای ما از کجا میان ؟ » میتونه همین باشه.

مغز موقع جاگذاری و منظم کردن این اطلاعات، اونها رو مرور می کنه.  رؤیاهای ما در واقع تصاویر بازسازی شده ی این اطلاعاتند.  البته در حین این جابجایی، گاهی اطلاعات بیربط یا اشتباه هم وارد کتابخونه میشن. یا کاغذی، اشتباهی جای کاغذی دیگه توی برگه دان کتابخونه قرار می گیره.  شاید این پاسخ می تواند توجیه خوابهای در هم و بر همی باش که همه ی ما گاهی می بینیم.

اما از نظرِ من و سایر پزشکان و محققین عصب شناسی خواب، خواب طلایی خوابیه که به مقدار کافی، در زمان درست و با کیفیت و ساختار مورد انتظار اتفاق بیفتد. کیفیت خواب شبانه، متفاوت از خواب روز یا نیمروز می باشد. خوابیدن کافی و رعایت بهداشت خواب یک ضرورت مهم برای سلامتی است. تا وقتی هنوز دستگاهی اختراع نشده که بتواند رؤیاهای ما را ببیند و با بقیه به اشتراک بگذارد، حسابی خوب بخوابید و از دنیای کاملاً شخصی رؤیاهاتون لذت ببرید.

خواب هایتان سالم و البته طلایی. (دکتر محمد نامی، دکترای تخصصی علوم اعصاب شناختی، مدیر گروه علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شیراز)

مطالعه بیشتر:

Reconstructing visual experiences from brain activity evoked by natural movies. doi: 10.1016/j.cub.2011.08.031