سه دانشمند برجسته، سوسومو کیتاگاوا (دانشگاه کیوتو، ژاپن)، ریچارد رابسون (دانشگاه ملبورن، استرالیا) و عمر یاغی (دانشگاه کالیفرنیا، برکلی) جایزه نوبل شیمی ۲۰۲۵ را برای ابداع چهارچوب‌های فلزی-آلی (MOFs) دریافت کردند.

MOFها مواد بلوری و متخلخلی هستند که از اتصال دو جزء اصلی ساخته می‌شوند: گره‌های فلزی (Metal Nodes) اینها یون‌های فلزی (مانند روی، آهن، زیرکونیوم) هستند که نقش ستون‌های اصلی ساختمان را بازی می‌کنند. پیوند دهنده‌های آلی (Organic Linkers) اینها مولکول‌های آلی هستند که مانند پل‌های اتصال‌دهنده، ستون‌های فلزی را به یکدیگر متصل می‌کنند و یک شبکه سه‌بعدی پایدار با حفره‌های نانومقیاس ایجاد می‌کنند. این ساختارها، با سطح داخلی وسیع (بیش از یک زمین تنیس در یک گرم ماده)، قابلیت طراحی دقیق برای کاربردهای پزشکی دارند.

MOFها در نانوفناوری پزشکی تحول‌آفرین‌اند. در تحویل هوشمند دارو، این مواد می‌توانند داروها را در حفره‌های خود ذخیره کرده و با قفل‌های مولکولی، رهایش دارو را در شرایط خاص (مانند اسیدیته سلول‌های سرطانی) کنترل کنند، که اثربخشی را افزایش و عوارض جانبی را کاهش می‌دهد. در تصویربرداری و تشخیص، MOFها با حمل عوامل کنتراست‌زا (مانند نشانگرهای MRI) حسگرهای فوق‌حساس برای شناسایی زودهنگام بیماری‌هایی مانند تومورها فراهم می‌کنند. در مهندسی بافت، MOFها به‌عنوان داربست‌های نانویی عمل کرده و با رهایش کنترل‌شده یون‌ها یا فاکتورهای رشد، بازسازی بافت‌هایی مانند استخوان را تسریع می‌کنند. همچنین، در دفع سموم، MOFها می‌توانند سموم یا عوامل بیماری‌زا را به‌صورت انتخابی جذب کرده و در دیالیز یا پانسمان‌های پیشرفته کاربرد یابند.MOFها نمایانگر گذار از کشف مواد به طراحی هدفمند آنهاست. این فناوری، با امکان مهندسی دقیق مواد در مقیاس اتمی، افق‌های جدیدی در پزشکی، از درمان هدفمند تا تشخیص پیشرفته، گشوده است.

تهیه کننده: دکتر سارا تکلو دکترای نانوفناوری پزشکی دانشکده علوم و فن آوری های نوین پزشکی